Hiện nay trên thế giới sử dụng nhiều hình thức mai táng khác nhau. Mỗi hình thức khi được chọn lựa đều mang một triết lý nhân sinh nhất định. Nhưng xét trên nhiều khía cạnh và ý nghĩa, tựu chung lại có 5 hình thức chính, đó là: địa táng, hoả táng, thủy táng, huyền táng và điểu tang. Phật Giáo không chủ trương đề cao hoả táng, địa táng hay bất kỳ một hình thức nào.

Mỗi cách thức đều tuỳ thuộc từng địa phương, do quyết định của gia quyến hay lời dặn dò của người ra đi nhằm tạo nên sự hài hòa và gần gũi trong gia đình để người ra đi được thanh thản và bình yên nhất. Và điều quan trọng hàng đầu là bạn phải biết chắc chắn rằng thần thức đã chuyển di ra khỏi thân xác và được giải thoát, lúc đó bạn có thể tùy chọn hình thức mai táng nào cho người ra đi cũng được.

Chúng tôi xin trích dẫn một số câu hỏi thường gặp liên quan đến vấn đề này được trích từ cuốn “Bardo – Hộ niệm người lâm chung”, ấn phẩm do Drukpa Việt Nam biên dịch và phát hành năm 2014.

Hỏi: Nên lựa chọn Hỏa táng hay Địa táng người chết?

Đáp: Sau khi thần thức đã chuyển di ra khỏi thân xác và được giải thoát, bạn có thể tùy chọn hình thức mai táng nào cũng được. Nhưng ở vùng Himalaya, khi đó, người ta thường Hỏa thiêu rồi dùng tro người chết trộn với 25 vị thuốc (ngũ cốc, ngũ bảo, ngũ dược, ngũ hương và ngũ vị) và đất, nước thánh địa nặn thành hình các Bảo tháp Mandala Tsa-Tsa, yểm tâm kỹ càng bằng kinh và các chân ngôn rồi đặt các Mandala này tại các nơi sơn động và thánh địa linh thiêng. Như thế phần di thể người chết không chỉ được lợi ích giải thoát, mà gió thổi qua Mandala đó còn mang lại sự ban phúc đến các chúng sinh.

Việc lựa chọn Địa táng thường phức tạp hơn nhiều vì liên quan đến đất đai và quá trình tan rã ảnh hưởng đến môi trường chung và môi trường tâm linh của những người thân còn sống. Ngược lại, trường hợp không chắc thần thức đã được chuyển di ra ngoài thân xác, việc vội vã đem người quá cố đi Hỏa táng có thể là nguyên nhân gây cho thần thức vô cùng đau đớn, đọa lạc thành các loài quỷ ma.

Hỏi: Cách xem thời điểm chết là cát tường hay bất tường hoặc quyết định an táng như thế nào là lợi ích theo Truyền thống Kim Cương thừa?

Đáp: Theo vũ trụ học Kim cương thừa, các Ngài cũng có sự luận giải chi tiết về vấn đề này. Tuy nhiên, đây là khoa học rất chi tiết và sâu sắc, không thể giải thích ngay trong khuôn khổ cuốn sách này. Việc chôn cất, an táng, mỗi cách thức đều tương ứng với vận hành vũ trụ, nếu tôn trọng và tác pháp phù hợp quy luật này sẽ rất lợi ích. Nhưng các bạn cần lưu ý lịch Kim Cương thừa hơi khác với âm lịch và như thế cần có bộ lịch này khi xem xét lựa chọn ngày giờ cát tường!

Hỏi: Xin cho cách cách nhận biết những dấu hiệu của người chết ở giai đoạn bắt đầu?

Đáp: Theo những biểu hiện về thể trạng hoặc tinh thần, có thể nhận biết một vài dấu hiệu bên ngoài như sau:

Tăng hôn trầm – do cơ thể đã bắt đầu tắt lịm dần nên người sắp lâm chung sẽ ngủ nhiều hơn. Lúc này người hộ niệm sẽ cần phải liên tục đọc kinh cho người cận tử nghe, giọng đọc có thể ở âm lượng bình thường nhưng càng ngồi gần sát người họ càng tốt. Lúc này họ vẫn có thể nghe được tốt nên sẽ rất lợi lạc.

Hoang mang, rối loạn, mê sảng – Những người này có thể không còn khả năng nghe, nhìn hoặc hiểu những việc đang diễn biến xung quanh khi người ta càng tiến dần tới cái chết. Có những người lúc này tâm trí đã vô cùng hoảng loạn và không thể nào còn nhận biết nổi sự việc xung quanh. Trong trường hợp này, trước khi bắt đầu công việc, người hộ niệm cần phải nói rõ và giúp họ hiểu được về sự hộ niệm, vì sao lại có người hộ niệm ở đây, mọi việc sẽ đi theo trình tự như thế nào và làm như vậy có được lợi ích gì. Sau khi đã giải thích cặn kẽ mới bước vào phần đọc giáo lý và thực hành.

Tăng động, thấp thỏm – Lượng khí oxy trong não bắt đầu giảm dần, những dấu hiệu thấp thỏm hoặc lặp đi lặp lại một vài hành động có thể sẽ xuất hiện. Nếu người cận tử vẫn còn có khả năng lần tràng hạt thì nên đặt tràng vào tay họ và giúp đỡ họ trì chân ngôn hoặc tụng kinh. Cần chuẩn bị sẵn một tràng hạt dự phòng trong trường hợp tràng hạt thường dùng, vì một lý do nào đó, không có sẵn bên người lâm chung, song tốt nhất vẫn nên dùng tràng hạt hàng ngày.

Hành xử bất thường – Vì lượng ô xy trong não giảm xuống và các chức năng của cơ thể suy yếu dần, đôi khi người lâm chung có thể hành xử rất bất thường, khác hẳn khi sống, chẳng hạn như có những thái độ tiêu cực, hung hãn. Nếu gặp tình huống này, người hộ niệm nên trì chân ngôn Đức Quan Âm “Om Mani Padme Hung Shri”. Nên trì miên mật cho tới khi người lâm chung tĩnh trí lại.

Hỏi: Làm thế nào để biết người quá cố đã giải thoát hay chưa? Nếu giải thoát thì làm sao biết được cảnh giới tiếp theo của họ?

Đáp: Trong Kim cương thừa, việc giải thoát của người chết có những dấu hiệu nhận biết như các vùng ấm tương ứng trên thân thể sau tiến trình hộ niệm. Phần ấm ở tim là tái sinh vào cõi Người. Lạnh ở chân tay là đọa lạc. Chuyển di tâm thức phải thấy ấm ở trên huyệt Bách hội, nơi đó có dấu hiệu tiết ra chất nhờn do thần thức đã đi qua. Thần thức người quá cố khi đó vãng sinh thẳng vào cõi Tịnh độ mà không qua giai đoạn trung gian. Thân thể đã tan rã nhưng không nặng mùi như cái chết thông thường. Mặt mũi thư giãn, thân thể mềm mại, ôn hòa như người đang ngủ.

Những tấm gương thị tịch của hành giả cao cấp còn có dấu hiệu cát tường như cầu vồng, ánh sáng, mùi hương lan tỏa hay thậm chí âm nhạc vang vọng trong không gian đều là những dấu hiệu thành tựu giải thoát giác ngộ! Đối với cảnh giới tiếp theo của thần thức, chỉ có những bậc Thượng sư giác ngộ thành tựu tâm linh mới có thể nhận ra được, người phàm sẽ không có được trí tuệ này!